طرح درس

«مالیهٔ عمومی برای دانشجویان حقوق»

ویراست 3.2.0

شهریور 1403

محمّد منصوری بروجنی- دانشگاه اصفهان

m.mansouri.b@ase.ui.ac.ir

mansoori66@gmail.com

 

1          هدف‌گذاری

شناخت چرایی، چارچوب، و اهداف دولت از مداخله در بازار و چارچوب مالی عملکرد دولت.

فهمی از تفکیک حقوق عمومی از حقوق خصوصی.

2         محتوا

محتوای کلاس تقریری است از:

-        توکلی، احمد؛ مالیهٔ عمومی برای دانشجویان علوم انسانی؛ انتشارات سمت. 1381.

-        دادگر، یدالله؛ مهرگان، نادر؛ مالیهٔ عمومی و اقتصاد دولت؛ انتشارات نور علم. 1398.

-        Gruber, Jonathan. Public Finance and Public Policy. 6^th edition, Worth Publishers, 2019.

-        Lamont, Julian and Christi Favor, "Distributive Justice", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2017 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/justice-distributive/>.

-        رستمی، ولی؛ مالیه عمومی؛ انتشارات میزان؛ 1399.

مطالعهٔ یکی از دو کتاب نخست اکیداً توصیه می‌گردد.

2.1       شیوه

-        درس مالیهٔ عمومی یکی از دروس پایه برای کلیهٔ رشته‌های علوم اجتماعی و بلکه برخی از رشته‌های انسانیات به شمار می‌‌آید. با توجه به حذف درس مبانی اقتصاد از سرفصل‌های رشتهٔ حقوق، این درس و آشنایی با مفاهیم مالیهٔ عمومی به ویژه برای دانشجویانی که قصد ادامهٔ تحصیل در رشتهٔ حقوق را دارند (فارغ از گرایشی که انتخاب می‌کنند) بسیار کلیدی است. گذراندن هیچ درسی به عنوان پیش‌نیاز الزامی نیست.

-        برای هر جلسه یک بخش مطالعهٔ دانشجو در نظر گرفته شده که مطالعهٔ آن برای حضور در جلسهٔ درس الزامی است. در ابتدای هر جلسه در قالب پرسش شفاهی از دانشجویان، مروری بر این مطالعه می‌شود.

-        مهم‌ترین عناوین هر جلسه در طرح درس مشخص شده است. بهتر است علاوه بر پیش‌خوانی، این عناوین نیز در اینترنت جست‌وجو شده و تا قبل از حضور در کلاس درس آشنایی فی‌الجمله‌ای با آن‌ها وجود داشته باشد.

-        در کلاس درس به نوبت  50 الی 60  دقیقه به تدریس اختصاص دارد؛ 30 الی 40 دقیقه به پرسش دانشجویان و 10 دقیقه به مرور مطالب همان جلسه.

-        تقریرنویسی در کلاس درس برای یادگیری بهتر ضروری است. پیش‌خوانی، تقریرنویسی، و مباحثهٔ پس از کلاس سه وظیفهٔ دانشجو برای یادگیری درس اند.  ضبط صوت در کلاس درس ممنوع است؛ اگر با پیش‌مطالعه در کلاس حاضر شوید، فرصت کافی برای یادداشت نکات کلیدی در حین کلاس وجود خواهد داشت. در عین حال اگر با ممنوعیت ضبط صوت، متحیرید که به جای شنیدن صوت کلاس، چه کار مفیدی می‌توان کرد، خواندن دورهٔ کتاب‌های هری پاتر از باز شنیدن کلاس‌های مالیه مفرح‌تر و مفیدتر است.

-        با توجه به پیش‌مطالعه‌های صورت‌گرفته، دانشجویان موظف به مشارکت فعال در جلسات کلاسی بوده و این مشارکت بخشی از فرآیند ارزشیابی است.

-        طبق آیین‌نامهٔ آموزشی دانشگاه حضور در کلیهٔ جلسات کلاس الزامی است. در صورت غیبت بیش از 3 جلسه،  در پایان ترم مراتب از طریق سامانهٔ گلستان گزارش، و فرآیندهای الزامی آموزشی راجع به غیبت بیش از حد به نحو خودکار طی می‌شود.

-        دانشجویان می‌توانند نکات و انتقادات خود راجع به شیوهٔ تدریس را از طریق طرح در کلاس درس، ایمیل یا ارسال پیام ناشناس از طریق فرم گوگل به اطلاع برسانند.

2.2       قوانین مکمل

از دانشجویان انتظار می‌رود در پایان این ترم تحصیلی با قوانین ذیل آشنا بوده و توانایی پاسخ‌گویی سؤالات امتحانی مبتنی بر آن‌ها را داشته باشند.

1)      فصول اول، نهم و دهم قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب 1386 با اصلاحات بعدی.

2)     قانون برنامه و بودجه کشور مصوب 1351.

3)      مواد راجع به تصویب بودجه در آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی.

4)     قانون محاسبات عمومی کشور مصوب 01 / 06 / 1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی.

5)     قانون دیوان محاسبات کشور، مصوب 11 / 11 / 1361 با اصلاحات و الحاقات بعدی.

6)     قانون تفریغ بودجه سالهای پس از انقلاب مصوب 22 / 04 / 1365.

7)     قانون مالیات‌های مستقیم 1366 با اصلاحات بعدی.

8)     قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانهٔ مؤدیان مصوب 1398.

9)     قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400.

2.3       طرح جلسات

2.3.1    انتخاب خصوصی

1)      هدف از درس

2)     انتخاب خصوصی عقلایی

                           

مطالعهٔ دانشجو: منکیو، گریگوری؛ مبانی علم اقتصاد، ترجمهٔ حمیدرضا ارباب، نشر نی، چاپ چهاردهم، 1399، فصل 1. صص 11-31.

2.3.2   نقطهٔ کارآ

1)      تعادل

2)     هزینهٔ فرصت

3)     کارآیی در مبادله

مطالعهٔ دانشجو: منکیو، گریگوری؛ مبانی علم اقتصاد، ترجمهٔ حمیدرضا ارباب، نشر نی، چاپ چهاردهم، 1399، فصل 3؛ فصل 4. صص 63-112.

2.3.3  بازار

1)      پیش‌شرط‌های بازار

2)     رقابت

a)     انحصار طبیعی و غیر طبیعی

b)     رقابت انحصاری

c)     انحصار چندگانه

d)     رویکردهای مختلف دولت‌ به انحصار

مطالعهٔ دانشجو: منکیو، گریگوری؛ مبانی علم اقتصاد، ترجمهٔ حمیدرضا ارباب، نشر نی، چاپ چهاردهم، 1399، فصل 14. صص 337- 368.

قانون مربوط: فصول اول، نهم و دهم قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی مصوب 1386 با اصلاحات بعدی.

2.3.4   پیامد خارجی

1)      تعریف

2)     قضیهٔ کاوز

3)     رویکردهای کمی و قیمتی

مطالعهٔ دانشجو: مطالعهٔ دانشجو: منکیو، گریگوری؛ مبانی علم اقتصاد، ترجمهٔ حمیدرضا ارباب، نشر نی، چاپ چهاردهم، 1399، فصل 10. صص 239-263.

2.3.5   مشترکات و کالاهای عمومی

1)      مفهوم مشترکات

2)     تعریف و انواع کالای عمومی

3) انتخاب خصوصی در ادارهٔ امور مشترک

مطالعهٔ دانشجو: منکیو، گریگوری؛ مبانی علم اقتصاد، ترجمهٔ حمیدرضا ارباب، نشر نی، چاپ چهاردهم، 1399، فصل 11. صص 265-282.

2.3.6   بازتوزیع منابع به عنوان یک مسئلهٔ مشترک

3)     دو نگرش: فقر نسبی؛ دسترسی به حداقل‌های قابل قبول

4)     ضرورت بازتوزیع منابع

مطالعهٔ دانشجو: مطالعهٔ دانشجو: منکیو، گریگوری؛ مبانی علم اقتصاد، ترجمهٔ حمیدرضا ارباب، نشر نی، چاپ چهاردهم، 1399، فصل 6. صص 141-164

2.3.7  نظریه‌های عدالت توزیعی (1)

1)      برابری خواهی مطلق

2)     اصل تفاوت

3)     برابری‌خواهی در بخت

مطالعهٔ دانشجو: هادی زنوز، بهروز؛ فقر و نابرابری درآمد در ایران؛ نشریه رفاه اجتماعی؛ تابستان 1384، دوره  4،  شماره  17،صص 162- 203.

2.3.8  نظریه‌های عدالت توزیعی (2)

4)     مطلوبیت‌گرایی

5)     استحقاق‌گرایی

6)     لیبرترینیسم

مطالعهٔ دانشجو: امیری، هادی؛ شهنازی، روح‌اله؛ دهقان شبانی، زهرا؛ اقتصاد بخش عمومی (جلد دوم)؛ انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ چاپ اول، بهار 1394، فصل دهم (تا انتهای مبحث 5). صص 263-285.

2.3.9   همکاری جمعی و ضرورت نمایندگی

1)      برخورد همکارانه با معمای زندانی

2)     قیمت‌گذاری لیندال

3)     امتناع ارو و تصمیم‌گیری مبتنی بر نمایندگی

آزمون میان‌ترم اول (4.5 نمره)

2.3.10                        شکست حکومت

1)      سیاست‌مدار بیشینه‌ساز رأی

2)     انتخاب عمومی

a)      دیوان‌سالاری حداکثرساز بودجه (نیسکانن)

b)      هیولای حکومت (بوکانان و برنن)

c)      فساد

d)      زد و بند

e)      قیمت‌گذاری نرخ ارز در ایران

مطالعهٔ دانشجو: خسروی، میثم؛ حسینی دولت‌آبادی، سیدمهدی؛ درآمدی بر راهبرد ارزی کشور: پیامدهای تثبیت نرخ ارز اسمی؛ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی؛‌ شماره مسلسل 17800؛ تاریخ انتشار 20 مهر 1400.

2.3.11 اصول و ادبیات بودجه

مطالعهٔ دانشجو: امیری، هادی؛ شهنازی، روح‌اله؛ دهقان شبانی، زهرا؛ اقتصاد بخش عمومی (جلد دوم)؛ انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ چاپ اول، بهار 1394، فصل اول. صص 3-36.

قانون مربوط: قانون برنامه و بودجه کشور مصوب 1351.

2.3.12                       تنظیم بودجه و شناخت جداول بودجه

1)      شیوه تنظیم بودجه سالانه

2)     آشنایی با بخش قانونی بودجه

3)     آشنایی با بخش مالی (جداول) بودجه

مطالعهٔ دانشجو: امیری، هادی؛ شهنازی، روح‌اله؛ دهقان شبانی، زهرا؛ اقتصاد بخش عمومی (جلد دوم)؛ انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ چاپ اول، بهار 1394، فصل دوم. صص 39-62.

قانون مربوط: مواد راجع به تصویب بودجه در آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی.

2.3.13                       تصویب، اجرا و نظارت بر بودجه

1)      بررسی بودجه سالانه در مجلس

2)     ماهیت قانونی بودجه؟

3)     فرآیندهای سازمان برنامه و بودجه در اجرای بودجه

4)     فرآیندهای خزانه در اجرای بودجه

5)     عملیات خزانه

6)     تفریغ بودجه

مطالعهٔ دانشجو: امیری، هادی؛ شهنازی، روح‌اله؛ دهقان شبانی، زهرا؛ اقتصاد بخش عمومی (جلد دوم)؛ انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ چاپ اول، بهار 1394، فصل سوم. صص 63-83.

قانون مربوط: قانون محاسبات عمومی کشور مصوب 01 / 06 / 1366 با اصلاحات و الحاقات بعدی. (فصل پنجم قبلاً در حقوق اداری مطالعه شده است)

قانون دیوان محاسبات کشور، مصوب 11 / 11 / 1361 با اصلاحات و الحاقات بعدی.

قانون تفریغ بودجه سالهای پس از انقلاب مصوب 22 / 04 / 1365.

 

2.3.14                       مالیات

1)      مفاهیم اساسی راجع به مالیات

2)     کارکردها و پیامدهای مالیات

3)     عدالت مالیاتی

مطالعهٔ دانشجو: امیری، هادی؛ شهنازی، روح‌اله؛ دهقان شبانی، زهرا؛ اقتصاد بخش عمومی (جلد دوم)؛ انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ چاپ اول، بهار 1394، فصل ششم. صص 127-156.

قانون مربوط: قانون مالیات‌های مستقیم 1366 با اصلاحات بعدی.

2.3.15                       آشنایی با نظام مالیاتی ایران؛ مروری بر چیستی مالیه

1)      قوانین مالیاتی ایران

2)     دادرسی مالیاتی

مطالعهٔ دانشجو: امیری، هادی؛ شهنازی، روح‌اله؛ دهقان شبانی، زهرا؛ اقتصاد بخش عمومی (جلد دوم)؛ انتشارات سمت و پژوهشگاه حوزه و دانشگاه؛ چاپ اول، بهار 1394، فصل هشتم (به استثنای مبحث 4) صص 189-218.

قانون مربوط:  قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانهٔ مؤدیان مصوب 1398.

قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400.

آزمون میان‌ترم دوم (4.5 نمره)

3        ارزشیابی

-        میان‌ترم‌ها (9 نمره): در جلسات نهم و شانزدهم دو آزمون میان‌ترم هر یک به ارزش 4.5 نمره در سامانهٔ آموزش مجازی دانشگاه به عمل می‌آید. آزمونک‌ها به صورت چهارگزینه‌ای برگزار می‌شوند و نمرهٔ مجموعی آن‌ها با ضریب 1.2 محاسبه می‌گردد. منبع آزمونک بخش‌های مطالعهٔ دانشجو است.

-        مشارکت‌ها (3 نمره): هر بار مشارکت مؤثر در کلاس درس، 0.75. مؤثر بودن مشارکت به تشخیص مدرس است.

-        مسئلهٔ کار در خانه (3-4 نمره): یک مسئلهٔ تحلیلی با کمینه فرصت 2 الی 3 هفته‌ای برای پاسخ‌گویی.

-        پایان ترم (6-7 نمره): تعریف مفاهیم؛  تعریف اصطلاحات قانونی؛ توضیح نظریه‌های تدریس‌شده

-        هر جلسهٔ غیبت (چنان‌چه مجموع جلسات غیبت به 4 جلسه نرسد) نیم نمرهٔ منفی.

-        ناتوانی در پاسخ به پرسش‌ شفاهی هر جلسه از مطالعهٔ دانشجو: هر مرتبه نیم‌نمره تا 3 نمرهٔ منفی.